Bireysel Emeklilik Sisteminde haklar

Bireysel Emeklilik Sistemi’nden yararlanabilmek için kriterler neler? Ödemelere ara vermek mümkün mü? Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi nedir? Avukat Elvan KILIÇ, konu hakkında bilgilendiriyor.

Bireysel emeklilik sistemi (kısaca “BES” olarak bilinmektedir) kişilerin aktif çalışma yaşamları süresince yaptıkları tasarrufları uzun vadeli yatırıma dönüştürerek emeklilik dönemlerinde sahip olacakları yaşam standartlarını koruyabilmeleri için bir gelir kaynağı elde etmelerini sağlayan özel bir emeklilik sistemidir.

BES’in amacı çalışan bireylerin emekliliğe yönelik tasarruflarının yatırıma dönüştürülmesi ile emeklilik döneminde daha refah bir hayat yaşamaları amacı ile ek bir gelir sağlamaktır. Böylelikle birey emeklilik döneminde daha refah bir hayat sürdürecektir. Aynı zamanda canlandırıp uzun vadeli bir kaynak yaratarak ekonomik kalkınmaya katkıda bulunmak, istihdamı arttırmak amaçlarını da taşımaktadır. Bir diğer amacı kamu ve mali sektörün uzun vadeli nakit gereksinimini karşılayarak kamunun aynı zamanda Sosyal Güvenlik’teki yükünü de azaltmaktır.

Fakat BES, bireylere Sosyal Güvenlik Kurumu’nda mevcut olan sağlık hizmetlerini sunmamaktadır. Sadece bir tamamlayıcı role sahiptir. Ödenen katkı paylarının %25’ine karşılık gelen tutar, devlet tarafından katkı olarak bireyin bireysel emeklilik hesabına ödenmektedir. Bireyin bir takvim yılı içinde alabileceği devlet katkısı tutarı, ilgili yıla ilişkin toplam brüt asgari ücret tutarının %25’ini geçmemektedir.

Bu sistem hukukumuzda “Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu” ile mevzuatımızda düzenlenmiştir. 07.04.2001 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan 4632 sayılı bu Kanunun yanı sıra 09.11.2012 tarihinde Resmî Gazete’de yayımlanan “Bireysel Emeklilik Hakkında Yönetmelik” de mevcuttur. Bahse konu kanun, kamu sosyal güvenlik sisteminin tamamlayıcısı olarak, bireylerin emekliliğe yönelik tasarruflarının yatırıma yönlendirilmesi ile emeklilik döneminde ek bir gelir sağlanarak refah düzeylerinin yükseltilmesi, ekonomiye uzun vadeli kaynak yaratarak istihdamın artırılması ve ekonomik kalkınmaya katkıda bulunulmasını teminen, gönüllü katılıma dayalı ve belirlenmiş katkı esasına göre oluşturulan bireysel emeklilik sisteminin düzenlenmesi ve denetlenmesidir.

Bu Kanunun kapsamı, emeklilik şirketlerinin kuruluş, çalışma, yönetim ve denetimine, kişilerin sisteme katılma, ayrılma ve emeklilik koşullarına, emeklilik yatırım fonlarının kuruluşuna, katkıların bu fonlarda toplanmasına ve değerlendirilmesine, aracılık hizmetlerine, kamuya açıklanacak bilgilerin kapsamına ve bireysel emeklilikle ilgili diğer hususlara ilişkin esas ve usulleri düzenlemektir.

Anılan kanun çerçevesinde Bireysel Emeklilik Sisteminden yararlanabilmek için gerekli kriterler bulunmaktadır. Buna göre;

• Bireyin bireysel emeklilik sistemine giriş tarihinden itibaren en az 10 yıl sistemde bulunması gerekmektedir.
• 56 yaşını doldurması gerekmektedir.

BES’in birtakım avantajları mevcuttur.

• Devletin Katkı sağlaması:

Bireyin Bireysel Emeklilik Sistemi’nde yatırmış olduğu her katkı payının %25’i kadar bir tutar da devlet tarafından katkı tutarı olarak eklenmektedir. Bu tutar katılımcının gelir vergisi mükellefi olup olmamasına bakılmaksızın devlet tarafından bireysel emeklilik hesabına yatırılmaktadır. Bireysel Emeklilik Sisteminden ölüm ya da sakatlık nedeniyle ilişiği kesilenler devlet katkısı hesabındaki miktarın tümünü elde ederler. Devlet katkısı hesabındaki miktarlardan hak iddia edilen miktarlar, sistemden ayrılma veya emeklilik durumunda katılımcıya ödenmektedir.

Birey, BES’e dahil olup 3 yıl sistemde kalmadan çıkmak isterse herhangi bir devlet katkı payı alamamaktadır. 3. yılın sonunda devlet katkı payının %15’ini, 6. yılın sonunda devlet katkı payının %35’ini, 10. yılın sonunda devlet katkı payının %60’ını, emekliliğe hak kazandığı zaman ise devlet katkısının tamamını alabilmektedir. Bireysel emeklilik varlığı, Bireysel Emeklilik Tasarruf ve Yatırım Sistemi Kanunu gereğince rehnedilemez, portföye ilişkin olarak yapılan işlemler haricinde teminat gösterilemez, üçüncü şahıslar tarafından haczettirilemez ve iflas masasına dahil edilemez. Fakat, bireylerin bireysel emeklilik hesaplarındaki fon paylarının, asgari ücret tutarının çarpımına karşılık gelen birikim tutarını aşan kısmının haczedilebileceği, rehin gösterilebileceği hatta iflas masasına dahil edilebileceği, 01.01.2017 tarihinde yürürlüğe giren Bireysel Emeklilik Sistemi Yönetmeliği’nin 26. Maddesinde düzenlenmiştir.

• Daha ferah bir emeklilik için bir süreç yönetimi sağlaması:

Bireyin emeklilik döneminde nakit ihtiyacını karşılamak ve daha ferah bir emeklilik dönemi yaşamak istemesi durumunda uzun vadeli birikim yapması fayda sağlamaktadır.

Bireysel Emeklilik Sistemine giren birey, aylık, 3 aylık, 6 aylık ve hatta yıllık olarak yatırım yaptığında emekli olana kadar yatırmış olduğu yatırımlar birikir. Bireyin mali sıkıntı yaşaması durumunda ödemelere ara verebilme ve tekrar yapılandırma istemi ile katkı payını belirleyebilme imkânı vardır. Hatta birey yatırımlarının değerlendirildiği emeklilik şirketini dahi değiştirebilmektedir. Birey ile yapılan sözleşmede, vadesinde ödenmeyen katkı payının ödeme tarihini müteakip üç ay içinde ilgili hesaba herhangi bir ödeme yapılmaması durumunda, ilgili sözleşmede ödemeye ara verildiği kabul edilir. Bu durumda şirket, ara verme süresi boyunca bireyin birikiminden, ara verilen her tam ay için planda yani sözleşmede tanımlı olması durumunda belirli bir miktarı ara verme durumunda yapılan ek yönetim gideri kesintisi alabilir. Bir yıldan fazla ödemeye ara verme durumunda ise veya sözleşmede bu hususta belirtilmiş bir süre mevcut ise, bireysel emeklilik hesabına ilişkin olarak emeklilik gözetim merkezine şirket tarafından ödenen sabit giderler, emeklilik planında belirtilmek kaydıyla katılımcının bireysel emeklilik hesabındaki birikiminden indirilmektedir.

• Sosyal Güvenlik Kurumunun Destekleyicisi rolünde olması

Bireyin sahip olduğu sosyal güvenlik türüne bakılmaksızın, birey yaşamı süresince Bireysel Emeklilik Sistemi’nde birikim yapabilmektedir. Birey emekli olduğunda ise emekli aylığının yanı sıra BES’ten alacağı gelir ile daha uzun ve refah bir emeklilik yaşamını sağlayabilir.

• Farklı yatırım metotları ile fonların değerlendirilmesi

Bireysel Emeklilik Sistemi’nde kişinin yatırmış olduğu katkı payları emeklilik yatırım fonlarında değerlendirilmektedir. Emeklilik yatırım fonları ise finans piyasalarındaki birçok farklı menkul kıymete yatırım yapan fonlar olup portföy yönetim şirketleri fonları kişinin ihtiyacına göre uygun bir şekilde değerlendirir.

Bireysel Emeklilik Sistemi’ne girerken akdedilen sözleşme ile, birikimlerin değerlendirileceği fonlar seçilebilir. Birey, yılda 6 kez olmak üzere planına dahil olan fonlar arasında değişiklik yapabilir, planında fon seçenekleri tanımlı ise, yılda 4 kez olmak üzere plan değişikliği yaparak farklı emeklilik yatırım fonlarına sahip olabilir. Ayrıca birey emeklilik hakkını kullanarak birikimden yararlanabilir, birikiminden tamamını veya bir kısmının ödenmesini talep edebilir.

Her ne kadar BES epey bir süredir gündemde ve mevzuatta olsa da daha alternatif bir seçenek olan Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES olarak bilinmektedir) de gündemde bilinmektedir. 01.01.2022 tarihi itibari ile başlatılması hedeflenen bu sistem, BES’in yeniden uyarlanmış hali olarak kabul edilmektedir.

Tamamlayıcı Emeklilik Sistemi (TES), emeklilikte oluşacak gelir kaybını telafi ederek çalışma dönemindeki yaşam standartlarını korumayı sağlama amacı taşımaktadır. Ayrıca BES’in yanı sıra ek emeklilik gelirinin oluşmasını ve bireyin diğer aile üyelerinin de sahip oldukları tasarruflarının arttırılması amacına sahip olan bir sistemdir. Bu sistem çalışan, işveren ve devlet tarafından, çalışanın bireysel hesabına yapılacak nakdi katkıların emeklilik yatırım fonlarında yatırıma yönlendirileceği ve bu fonların seçiminin ve birikimlerin fonlar arasındaki dağılımının çalışan tarafından yapılacağı ikinci basamak emeklilik sistemi olarak planlanmış ve BES’in katı çizgilerine esneklik getirme hedefi taşımıştır. TES’te tamamen çalışanların emeklilik planlarının ve fonlarının korunması tasarlanmıştır.