‘Bağdat Paktı’nı Türkiye’de ilk kez VBKY yayımlıyor

Prof. Dr. Behçet Kemal Yeşilbursa “Bağdat Paktı: İngiltere ile Amerika’nın Ortadoğu Savunma Politikaları”nda, kitaba da adını veren yapılanmayı her yönüyle inceliyor. Türkiye, Irak, İran, Pakistan, İngiltere ve ABD’nin 1950’li yıllardaki siyasi hedeflerini değerlendiren Yeşilbursa, “Pakt, II. Dünya Savaşı’ndan sonra ortaya çıkan Sovyet yayılmacılığına karşı İngiltere ve Amerika’nın Ortadoğu’da oluşturmaya çalıştıkları savunma projelerinin vücut bulmuş halidir” diyor.

II. Dünya Savaşı’ndan sonra Sovyetler Ortadoğu’ya hâkim olmak istedi ama İngiltere ile ABD buna karşı çıktı. İsrail 1948’de kurulunca Ortadoğu’da artan Arap milliyetçiliği nedeniyle Batılı devletler tutunamadı. Bunun üzerine ABD komünizm ideolojisine karşı alternatif yollar aradı. Ardından Sovyet yayılmacılığını durdurmak için Türkiye, Irak, İran, Pakistan ve İngiltere’nin asil üyesi olduğu, ABD’nin ise gözlemci olarak yer aldığı “Paktı Baktı” kuruldu. Yıl: 1955’ti.

Adnan Menderes imzaladı

Türkçe’de ilk kez VakıfBank Kültür Yayınları’nın (VBKY) okura sunduğu “Bağdat Paktı: İngiltere ile Amerika’nın Ortadoğu Savunma Politikaları” isimli kitapta, sürecin tüm hatları anlatılıyor. Çevirisini Nur Nirven’in yaptığı kitabın yazarı Ortadoğu tarihi uzmanı Prof. Dr. Behçet Kemal Yeşilbursa, “Pakt, II. Dünya Savaşı’ndan sonra ortaya çıkan Sovyet yayılmacılığına karşı İngiltere ve Amerika’nın Ortadoğu’da oluşturmaya çalıştıkları savunma projelerinin (Ortadoğu Komutanlığı, Ortadoğu Savunma Organizasyonu, Kuzey Kuşağı) vücut bulmuş halidir” sözlerini kaydediyor. Yeşilbursa, dönemin Başbakanı Adnan Menderes’in davet üzerine 6 Ocak 1955’te Irak’a gittiğini, görüşmeler sonunda ise 12 Ocak 1955’te Ortadoğu’da komünizme karşı iş birliği yapma kararının açıklandığını söylüyor.

Anti Sovyetler harekâtı

Menderes’in görüşmelerinin neticesinde Türk-Irak ortak bildirisinin yayımlandığını belirten Yeşilbursa, şöyle devam ediyor: “Bildiride, Ortadoğu bölgesinin istikrarı ve güvenliği için bir antlaşma yapılması, bununla, ne yoldan olursa olsun ortaya çıkabilecek saldırılara karşı iş birliği yapılacağı açıklanmıştı. Bu açıklamanın ardından 24 Şubat 1955’te Bağdat’ta bu defa Menderes ile Nuri Said Türkiye-Irak Karşılıklı İş birliği Antlaşması’nı (Bağdat Paktı’nı) imzaladılar. Böylece ABD’nin komünizm tehlikesine karşı kurmak istediği Atlantik’ten Pasifik’e uzanan bir savunma sistemi zincirinin son halkası da eklenmiş oluyordu.”

Mısır engellemeye çalıştı

Yeşilbursa, Bağdat Paktı’nın imzalanmasından sonraki ilk önemli gelişmenin 4 Nisan 1955’te İngiltere ile Irak arasında, paktın beşinci maddesinde öngörülen bir özel antlaşmanın imzalanması olduğunu belirtiyor. Pakta aynı yıl 5 Nisan’da İngiltere, 23 Eylül’de Pakistan ve 3 Kasım’da İran katıldı ancak ABD, Mısır’ı kışkırtmamak ve İsrail ile olan özel ilişkilerinde bir problem oluşturmamak adına pakta tam üye olmadı. ABD bunun yerine, paktın bakanlar konseyine gözlemci olarak katıldı. Yeşilbursa, konuyla ilgili şunları anlatıyor: “Ayrıca konseyin Nisan 1956’da Tahran’da yapılan toplantısında Paktın Ekonomik ve Yıkıcı Eylemlerle Mücadele Komiteleri’ne, Haziran 1957’de Karaçi’de yapılan toplantısında da, Askeri Komitesi’ne üye olmuştur. Türkiye ve Irak diğer Arap devletlerinin de pakta üye olmasını sağlamaya çalışmıştır. Bu amaçla Başbakan Adnan Menderes Suriye ve Lübnan’a gitmiş ve bu ülkeleri Pakta davet etmiştir. Ayrıca Ürdün’ün pakta girmesi için büyük çaba harcanmıştır. İlk etapta pakta sıcak bakan bu ülkeler, Mısır’ın etkisi ile pakta girmeye cesaret edememişlerdir.”

VBKY’nin yayımladığı “Bağdat Paktı: İngiltere ile Amerika’nın Ortadoğu Savunma Politikaları”, paktın doğuşunu, iptalini, ülkelerin tutumu ile 1950’lerdeki uluslararası siyasi atmosferi enine boyuna değerlendiren kapsamlı bir başucu kaynağı.